Utworzenie w Banku Gospodarstwa Krajowego Finansowego Instrumentu Współpracy Rozwojowej - tzw. FIWR pozwoli zdaniem Rady Ministrów wyposażyć Bank Gospodarstwa Krajowego w narzędzia pozwalające zdynamizować realizację działań z zakresu współpracy rozwojowej. Dlatego też w ostatnich dniach Rządowe Centrum Legislacji przedstawiło projekt Ustawy o zmianie ustawy o współpracy rozwojowej oraz niektórych innych ustaw. Zasadniczym zadaniem, jakie przed projektem ustawy nowelizującej postawił jego wnioskodawca – tj. Minister Finansów, stanowić będzie właśnie wdrożenie wspomnianego instrumentu.
Przypomnieć jednakże trzeba, że dotychczas obowiązująca Ustawa z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej (Dz. U. 2024 poz. 1384), jak zawarto w treści art. 1 tej ustawy, ma za zadanie określić organizację, zasady i formy współpracy rozwojowej podejmowanej w szczególności z państwami wymienionymi na liście biorców pomocy rozwojowej ustalonej przez Komitet Pomocy Rozwojowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, w tym państwami objętymi programem Partnerstwa Wschodniego.
Rolę wspomnianej pomocy rozwojowej w treści aktu normatywnego z 2011 roku określono między innymi jako promocję i wspieranie rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, w tym rozwoju parlamentaryzmu, zasad dobrego rządzenia i przestrzegania praw człowieka, jak również jako pomoc humanitarną udzielaną państwom rozwijającym się lub w wyjątkowych wypadkach innym państwom, polegającą w szczególności na zapewnieniu pomocy, opieki i ochrony dla ludności, która została poszkodowana w wyniku konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych kryzysów humanitarnych spowodowanych przez naturę lub człowieka. Poprzez pomoc rozwojową traktuje się również wspieranie trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego wskazanych wyżej państw m.in. w drodze podejmowania działań zmierzających do redukcji ubóstwa i poprawy stanu zdrowia na ich terytorium.
Dla całościowego, wręcz komplementarnego ukazania założeń obecnych rozwiązań normatywnych dodać trzeba, że formami realizacji współpracy rozwojowej może być między innymi finansowanie zadań powierzonych podmiotom uczestniczącym w realizowaniu współpracy rozwojowej, organizowanie działań informacyjnych, udzielanie kredytów i pożyczek, przekazywanie środków finansowych do budżetu państwa rozwijającego się, redukcja oraz konwersja zadłużenia państwa rozwijającego się, dokonywanie wpłat do międzynarodowych organizacji, instytucji, programów i funduszy czy też organizacja szkoleń i doradztwa dla podmiotów uczestniczących w realizowaniu współpracy rozwojowej. W Polsce współpracę rozwojową prowadzi się na podstawie wieloletniego programu współpracy rozwojowej, który jest sporządzany na okresy nie krótsze niż 4 lata.
W uzasadnieniu do projektu ustawy Minister Finansów zaznacza, że obecnie wyraźnie dostrzegalna jest konieczność zmiany dotychczasowych rozwiązań prawnych. Zdaniem wnioskodawcy projektu w chwili obecnej wyraźnie brakuje krajowej instytucji finansowej zdolnej do udzielania pomocy rozwojowej. Dotychczasowe doświadczenia organizacyjne w zakresie realizacji pomocy rozwojowej ograniczały się głównie do wspierania innych państw w procesach transformacji ustrojowych, wspierania rozwoju mechanizmów poszanowania praw i wolności jednostek czy też pobudzania wzrostu gospodarczego państw - beneficjentów wsparcia. Brak wspomnianej instytucji w poważnym stopniu utrudnia między innymi uczestniczenie przez Polskę w procesie wsparcia gospodarczego Ukrainy, zwłaszcza na polu inicjatyw pomocowych realizowanych pod egidą Unii Europejskiej. Dlatego tak ważne jest włączenie Banku Gospodarstwa Krajowego – jedynego krajowego organu finansowego posiadającego akredytację Komisji Europejskiej, w możliwość ubiegania się o środki europejskie na wsparcie procesów modernizacji oraz odbudowy Ukrainy. Istotną rolę odgrywa tutaj w szczególności Unijny instrument wsparcia Ukrainy – Ukraine Facility.
Finalnie, dzięki wejściu w życie nowelizacji, w Polsce zacznie działać instrument gospodarczego wspierania m. in. państwa ukraińskiego i preferencyjnego finansowania transgranicznej współpracy rozwojowej, beneficjentami tej zaś będą mogły być przedsiębiorstwa krajowe. Tym samym udzielanie pomocy państwom trzecim, stanie się jednocześnie środkiem stymulującym rozwój gospodarki krajowej. Z kolei Bank Gospodarstwa Krajowego zyska istotną możliwość pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań rozwojowych ze źródeł zewnętrznych. Na mocy ustawy nowelizującej, wdrożony zostanie Instrument Współpracy Rozwojowej, bazujący na pozabilansowych środkach finansowych. BGK zyska dzięki niemu możliwość udzielania długoterminowych instrumentów finansowych na rzecz krajów trzecich. W ramach Instrumentu Współpracy Rozwojowej oferowane będą granty, pożyczki i kredyty – w tym z preferencyjnym oprocentowaniem, gwarancje portfelowe i pomoc techniczna. Zgodnie z projektem, w przyszłym roku maksymalny limit wydatków budżetu państwa będących skutkiem finansowym ustawy wynosić ma 263,3 mln zł.
Planuje się, że nowa ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Poza Ustawą z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej, projektowana ustawa wprowadzi zmiany do jeszcze 3 innych ustaw, w tym do Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. − Prawo bankowe (Dz. U. z 2024 r. poz. 1646).
